ΒΑΤΙΚΑΝΟ

Η «επιστροφή» της ανδρικής κεφαλής

Δώρο από το Βατικανό με υψηλό συμβολισμό προς το νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Υστερα από μια σειρά διαδοχικών επαναπατρισμών μικροσκοπικών θραυσμάτων, το τμήμα ανδρικής κεφαλής από τον ανάγλυφο διάκοσμο του Παρθενώνα που επέστρεψε χθες στην Αθήνα προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση. Είναι οι διαστάσεις του και ο αυτονόητος υψηλός συμβολισμός της χειρονομίας του Μουσείου του Βατικανού που ανταποκρίθηκε στο αίτημα του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού. Εξαιρετικά σημαντική αποδείχθηκε η πολυετής προσπάθεια της Ιταλικής Επιτροπής για την Επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα που σε συνεργασία με το Τμήμα Ξένων Σχολών της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων συνέβαλε στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης στην Ιταλία. Κατανοητή, επομένως, η συγκίνηση στη χθεσινή τελετή στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

Στο θραύσμα εικονίζεται τμήμα της κεφαλής σκαφηφόρου ανδρός και μέρος του πρόσθιου τμήματος της υποβασταζόμενης στον ώμο του σκάφης. Ανήκει στον λίθο V της βόρειας ζωφόρου, που απεικονίζει ιματιοφόρους νέους, οι οποίοι ακολουθούν έναν τελετάρχη και μεταφέρουν σκεύος, ο κάθε ένας στον αριστερό του ώμο. Στην επιφάνεια του αναγλύφου έχει διασωθεί το κεφάλι του τρίτου σκαφηφόρου σε όψη τριών τετάρτων προς τα αριστερά του θεατή, καθώς και τμήμα της σκάφης που κρατούσε. Eχει επίσης, διασωθεί το δεξιό άκρο του λίθου που εφάπτεται στον επόμενο λίθο VI της ίδιας πλευράς της ζωφόρου, με την παράσταση των υδριαφόρων νέων. Το αριστερό άκρο του λίθου, στο οποίο διατηρούνται ένα μέρος του ενδύματος του τελετάρχη και ο πρώτος σκαφηφόρος, βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Oι αρχαιολόγοι δίνουν ισχυρές πιθανότητες στην υπόθεση εργασίας το θραύσμα να προέρχεται από την καταστροφική έκρηξη του 1687 όταν οι Βενετοί, υπό τον Φραγκίσκο Μοροζίνι (1619-1694), πολιορκούσαν την Αθήνα. Εως τότε το μνημείο είχε μείνει σχεδόν ανέπαφο στη διάρκεια των αιώνων και μια βόμβα από τα στρατεύματα των Βενετών έμελλε να προκαλέσει τη μεγαλύτερη καταστροφή στον Ιερό Βράχο.

Για δύο αιώνες

Αλλά ακόμα πιο συναρπαστική είναι η μικρή ιστορία της «επιβίωσης» του επαναπατρισθέντος θραύσματος. Ολα τα στοιχεία συντείνουν στο συμπέρασμα ότι παρέμεινε στον Ιερό Βράχο για δύο ολόκληρους αιώνες. Εως τις αρχές του 19ου, όταν ο R. Fagan, πρόξενος της Αγγλίας στη Σικελία και τα Ιόνια Νησιά, απέκτησε το εν λόγω θραύσμα όπως επίσης και το θραύσμα γενειοφόρου κεφαλής ανδρικής μορφής, η οποία ανήκει στη δεξιά μορφή της νότιας μετόπης 16 του Παρθενώνα, κατά τη διάρκεια της θητείας του, στις αρχές του 19ου αι. Το 1804 η σύζυγός του, δώρισε τα δύο προαναφερόμενα γλυπτά στον Πάπα για να εκτεθούν στη συνέχεια στο Μuseo Gregoriano Etrusco της Πόλης του Βατικανού το οποίο ιδρύθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΧVI (1831-1846).