Γεωπολιτική του χάους και Ελληνισμός

Σε μια εποχή που η αβεβαιότητα έχει γίνει η μόνη βεβαιότητα και η γεωπολιτική του χάους κυριαρχεί, τα έθνη-κράτη εμφανίζονται ευάλωτα όσο ποτέ άλλοτε. Ενώ κάποτε τα σύνορα ενός κράτους αποτελούσαν την πεμπτουσία της εθνικής κυριαρχίας, σήμερα είναι διάτρητα και ανίκανα να συγκρατήσουν όλη αυτήν την ανεξέλεγκτη ροή κεφαλαίων, ιδεών, γνώσεων, εμπορευμάτων, ανθρώπων, καθώς και τις απειλές της λαθρομετανάστευσης, της εγκληματικότητας, της τρομοκρατίας και των οικολογικών καταστροφών.

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (Globalisation) τα έθνη-κράτη αποτελούν τη λεία και όχι τους κυνηγούς. Μοιάζουν με ακίνητους στόχους, αδύναμους κι ανυπεράσπιστους μέσα στο σύγχρονο διεθνές γεωπολιτικό περιβάλλον. Είναι εξαιρετικά εκτεθειμένα στις μεταβολές της οικονομίας, υπάκουα στις ανάγκες των αγορών κι ανίκανα να επιβάλουν τις θελήσεις τους, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος σ’ αυτή την περίπτωση κεφάλαια και άνθρωποι να εξαφανιστούν κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα! Αν ένα κράτος αρνηθεί να συμμορφωθεί με τους κανόνες και τις επιταγές της παγκοσμιοποίησης, η χρεοκοπία και η περιθωριοποίηση το περιμένει στη γωνία.

Από μια άποψη στις αρχές του 21^ου αιώνα ο πλανήτης μας εμφανίζεται διαθέσιμος για μια νέα εποχή κατακτήσεων, όπως και τον 15^ο αιώνα. Τότε οι πρωταγωνιστές των κατακτήσεων ήταν τα κράτη. Σήμερα είναι οι πολυεθνικές: ένας γαλαξίας επιχειρήσεων υψηλού επιπέδου οργάνωσης και διοίκησης, που συγκεντρώνουν στα χέρια τους τεράστια οικονομική και πολιτική δύναμη. Τα έθνη-κράτη, που ούτως ή άλλως διαχειρίζονται προσωρινά τη Γη, έχουν ήδη διαβρωθεί από την επέλαση των πολυεθνικών επιχειρήσεων, ο αριθμός των οποίων έφτασε το έτος 2000 τις 65.000 (700.000 οι θυγατρικές τους). Οι επιχειρήσεις αυτές, τα έσοδα των οποίων ξεπερνούν το ΑΕΠ πολλών χωρών, υπακούουν μονάχα στους κανόνες της αγοράς, η εμπορευματική λογική της οποίας αποθεώνει το κέρδος. Μπορεί η αγορά να είναι ικανή ν’ αυξάνει τον πλούτο μιας χώρας, ωστόσο «δεν έχει ούτε εγκέφαλο, ούτε καρδιά», σύμφωνα με τη έκφραση του Νομπελίστα οικονομολόγου Πολ Σάμιουελσον. Είναι ένας μηχανισμός παραγωγής πλούτου, και τίποτε περισσότερο.

Μέχρι πρόσφατα ένα κράτος ήταν ισχυρό αν διέθετε μεγάλη εδαφική έκταση, άφθονες πηγές φυσικού πλούτου, και –το σημαντικότερο– έναν πολυάριθμο εργατικό πληθυσμό εθισμένο στις «αρετές» της πειθαρχίας, της υπομονής, της ακρίβειας, της αντοχής σε επαναληπτικές εργασίες και της υποταγής του ατόμου στη μάζα.

Ωστόσο σήμερα τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Η τεχνολογική επανάσταση βασίζεται λιγότερο στην ύλη και περισσότερο σε μια σειρά από άυλα στοιχεία. Βάση της νέας οικονομίας δεν είναι ο άνθρακας αλλά η σιλικόνη (μικροτσίπς). Οι γνώσεις, οι ιδέες, η τεχνογνωσία (Know how), το λογισμικό (Software) και το κεφάλαιο, αποτελούν τις σύγχρονες πηγές πλούτου και δύναμης.

Στα πλαίσια λοιπόν του νέου (παγκοσμιοποιημένου) κόσμου που ανατέλλει, η φαντασία, η περιέργεια, η ευελιξία, η πρωτοβουλία, οι συνδυαστικές ικανότητες ακόμη και ο τυχοδιωκτισμός, που παραδοσιακά χαρακτήριζαν τον Ελληνισμό, θεωρούνται σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως αντίστοιχα θεωρούνται μειονεκτήματα όλες οι «αρετές» των βιομηχανικών εθνών που προαναφέραμε. Η άναρχη φύση του Ελληνισμού, ο κοινοτισμός, η δικτυακή του οργάνωση, η ευελιξία και η προσαρμοστικότητά του –που θεωρούνταν μειονεκτήματα την εποχή της νεωτερικότητας– αναμφισβήτητα αποτελούν πλεονεκτήματα σε έναν κόσμο χαοτικό που μεταβάλλεται σταδιακά σε «πλανητικό χωριό».

Έτσι, η χρόνια αποτυχία του Ελληνισμού να εκσυγχρονιστεί με βάση τα βιομηχανικά, εκσυγχρονιστικά πρότυπα μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί πλέον ως ανέλπιστη τύχη: οι Έλληνες θεωρούνται οι καταλληλότεροι παίκτες στο περιβάλλον της νέας οικονομίας, επειδή απλά απέτυχαν να αφομοιώσουν τους τρόπους οικονομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς των βιομηχανικών λαών!

Εξάλλου, ο μεταμοντέρνος κόσμος των δικτύων και της νέας οικονομίας που ήδη ανατέλλει προσιδιάζει στον παραδοσιακό προ-βιομηχανικό κόσμο και ιδιαίτερα σ’ εκείνο της ελληνιστικής εποχής, στο περιβάλλον του οποίου άκμασε ο Ελληνισμός. Καθώς μάλιστα ο νέος κόσμος οικοδομείται με βάση το αρχιπελαγικό μοντέλο, που όπως έχουμε προαναφέρει μας «ταιριάζει γάντι», προσφέρεται μια μοναδική ευκαιρία στον Ελληνισμό να ευημερήσει σ’ ένα περιβάλλον που θυμίζει αρκετά τον αρχαιοελληνικό κόσμο.

Είναι γεγονός ότι ο Ελληνισμός, ως μια γλωσσική και πολιτιστική οντότητα με ιστορική εμπειρία 4.000 ετών, λειτουργούσε καλύτερα στις χαοτικές συνθήκες του παραδοσιακού υπερεθνικού κόσμου, παρά στο σύγχρονο κόσμο των εθνικών κρατών και των κλειστών οικονομιών.

Κατά τη διάρκεια του 19^ου και 20ού αιώνα, ο Ελληνισμός, περνώντας από την «προκρούστεια κλίνη» του νεωτερικού εθνικισμού, βγήκε συρρικνωμένος και αναδιπλωμένος. Η ανορθολογική ιδεολογία του «αίματος και του εδάφους» στοίχισε στον Ελληνισμό πολύ ακριβά. Παρ’ όλα αυτά σώθηκε χάρη στην εγγενή του προσαρμοστικότητα και κατόρθωσε να επιβιώσει, έστω και συρρικνωμένος στα πλαίσια ενός ομογενοποιημένου εθνικιστικού κράτους, της Ελλάδας. Δεν μπόρεσε όμως να μη θρηνήσει τη συρρίκνωση της πολιτιστικής του ακτινοβολίας και της οικουμενικότητάς του, που επιβλήθηκε σταδιακά από την δυναμική αφύπνιση των άλλων βαλκανικών εθνικισμών. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι εκείνοι που «μόλυναν» πρώτοι και καλύτεροι τα Βαλκάνια με τον εθνικισμό ήταν οι Έλληνες, ο ελλαδοκεντρικός εθνικισμός των οποίων αποτέλεσε και την πρώτη διείσδυση των δυτικών «αξιών» και προτύπων στο βαλκανικό χώρο. Βλέπετε, η «ασθένεια» του εθνικισμού είναι εξαιρετικά μολυσματική και επιρρεπής σε «μεταστάσεις». Ακόμη και σήμερα η Ελλάδα εισπράττει τα αρνητικά ιστορικά αντανακλαστικά των άλλων βαλκανικών λαών, απόρροια του επιθετικού εθνικισμού της στη διάρκεια του 19^ο και των αρχών του 20ου αιώνα.

Όσο το ελλαδικό εθνικό κράτος επεκτεινόταν εδαφικά, τόσο ο Ελληνισμός της «καθ’ ημάς Ανατολής» συρρικνωνόταν. Οι Έλληνες και ο Ελληνισμός γενικότερα υπέφεραν κατά τη διάρκεια του σχηματισμού και της γεωγραφικής επέκτασης του ελλαδικού κρατικού μορφώματος (1821-1947). Όσο ο ελλαδισμός –αυτό το σύνολο πολιτικών, θεσμικών, κοινωνικών και οικονομικών πραγματικοτήτων που συνδέεται με το κράτος των Αθηνών– ενισχυόταν, παράλληλα με την εδαφική του επέκταση, τόσο η εθνοπολιτιστική οντότητα που λέγεται Ελληνισμός, αποδυναμωνόταν.

Ο δυτικόφερτος εθνικισμός, όπως συμπυκνώθηκε στο ρομαντικό όραμα της Μεγάλης Ιδέας –μια νεκρανάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε εθνικιστικό όμως ελλαδοκεντρικό πλαίσιο– υπερεκτίμησε τη σημασία του ελληνικού εθνικού κράτους, υποτιμώντας ταυτόχρονα την ιστορική, πολιτιστική και γεωπολιτική πραγματικότητα του Ελληνισμού, καθώς και τη δυναμική των άλλων ανερχόμενων βαλκανικών εθνικισμών.

Ο Ελληνισμός είναι μια εθνοπολιτιστική οντότητα με ιστορική συνέχεια χιλιάδων ετών και ευρύτατη γεωγραφική διασπορά στο χώρο των Βαλκανίων, της Μικρά Ασίας, της Μαύρης Θάλασσας και της ανατολικής Μεσογείου. Ο ελλαδισμός από την άλλη είναι μια πολύ νεότερη έκφανση του Ελληνισμού και πιο συγκεκριμένα μια σύνθεσή του με τις δυτικές ιδέες και κυρίως με τον εθνικισμό.

Αν και οι γεωπολιτικές και ιδεολογικές συνθήκες ευνόησαν αρχικά τον ελλαδισμό, εντούτοις τελευταία παρατηρείται μια ανάκαμψη του Ελληνισμού και μια αμφισβήτηση της ηγεμονίας του δενδρικού (μονοκεντρικού) προτύπου του κράτους των Αθηνών. Από κάθε άποψη ο Ελληνισμός των 18 εκατομμυρίων ανθρώπων (στην Ελλάδα, στην Κύπρο και στη διασπορά), διαθέτει καλύτερα εφόδια για την εποχή της παγκοσμιοποίησης, των υπερεθνικών οργανώσεων και των δικτύων, που ήδη ανατέλλει. Μπροστά στη συνθετότητα του σύγχρονου χαοτικού κόσμου, απέναντι στην οποία τα μονολιθικά έθνη-κράτη στέκουν αμήχανα, μονάχα ευέλικτες πολιτιστικές οντότητες, όπως ο Ελληνισμός, διαθέτουν ισχυρό και δοκιμασμένο «ανοσοποιητικό σύστημα» και μπορούν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να αναπτυχθούν.

Στον 21^ο αιώνα θα έχει μεγαλύτερη αξία ν’ ανήκει κανείς στην παγκοσμιοποιημένη πολιτιστική οντότητα του Ελληνισμού, παρά να είναι εξαρτημένος από ένα γεωγραφικά περιορισμένο ελλαδικό κράτος, που θα βασίζεται σε απαρχαιωμένες δομές, θεσμούς και πραγματικότητες. Όταν μάλιστα αυτό το κράτος θα έχει υιοθετήσει ενδεχομένως μια αμυντική και ξενόφοβη ιδεολογία, ο διασπορικός Ελληνισμός θα αποτελεί την μόνη επιλογή για την επιστροφή στην οικουμενική αποστολή του ελληνικού πνεύματος.

Καθώς, λοιπόν, η διαδικασία της διάβρωσης των εθνικών κρατών συνεχίζεται και ο εθνικός άνθρωπος υποσκελίζεται από τον οικουμενικό άνθρωπο, ο Ελληνισμός θα πρέπει ν’ αρχίσει σταδιακά να αποεδαφοποιείται, να αποϋλοποιείται, εξαπολύοντας ταυτόχρονα τον αυτοπροσδιορισμό του ως τα πέρατα της Γης. Οι προϋποθέσεις για μια τέτοια φυγόκεντρη δυναμική υπάρχουν, αν σκεφτεί κανείς τις εστίες του Ελληνισμού που εδώ και πολλά χρόνια αυξάνονται και ακμάζουν σ’ ολόκληρο τον κόσμο, κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Μ. Βρετανία). Αυτές οι πολυάριθμες ελληνο-αγγλοσαξονικές κοινότητες είναι αποτέλεσμα των διωγμών και του εκτοπισμού του ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία, τη Μαύρη Θάλασσα και τα βόρεια Βαλκάνια, που έλαβε χώρα κυρίως στις αρχές του 20ού αιώνα. Αυτή η ακμάζουσα διασπορά των εκατομμυρίων Ελλήνων σήμερα, είναι ακριβώς η ζωντανή απόδειξη ότι ο Ελληνισμός λειτουργεί καλύτερα στο χαοτικό περιβάλλον του «πλανητικού χωριού».

Υπολογίζεται ότι πάνω από 7.000.000 Έλληνες ζουν σήμερα εκτός Ελλάδας και Κύπρου. Απ’ αυτούς σχεδόν το 75% ζει σε αγγλόφωνες χώρες. Από τις ελληνικές κοινότητες της διασποράς σημαντικότερη είναι η ελληνοαμερικανική κοινότητα (3.500.000 ή το 50% της ελληνικής διασποράς), που αποτελεί ένα από τα πλέον δυναμικά κομμάτια της αμερικανικής κοινωνίας και τμήμα της νέας ελίτ της χώρας. Οι ελληνοαμερικανοί έχουν τεράστια (γεω)πολιτική αξία για την Ελλάδα καθώς επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση της πολιτικής της σημερινής πλανητικής υπερδύναμης, προωθώντας παράλληλα ζητήματα ελληνικού ενδιαφέροντος (Κυπριακό, Ελληνοτουρκικά, Μακεδονικό, Βαλκάνια). Το ακόμη πιο ενθαρρυντικό όμως είναι -μάλιστα μετά τις τελευταίες φανατικές κορώνες των ελλαδιτών Ιεραρχών- ότι σε θρησκευτικό επίπεδο η διασπορά αυτή δεν ανήκει στην εθνικιστική Εκκλησία της Ελλάδας αλλά τελεί κάτω από την εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης που, έχοντας σχεδόν 5.000.000 πιστούς σε αγγλόφωνες χώρες, μεταμορφώθηκε σ’ ένα «ελληνο-αγγλοσαξωνικό» Πατριαρχείο, σύμφωνα με την έκφραση του Γάλλου γεωπολιτικού Φρανσουά Τουάλ.

Από την άλλη, η ίδρυση του ΣΑΕ (Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού), αν και ξεκίνησε ως μια προσπάθεια του κράτους των Αθηνών να θεσμοθετήσει ένα «βελούδινο» μηχανισμό παρέμβασης κι ελέγχου πάνω στην ανεξέλεγκτη «γαλαξιακή» ελληνική διασπορά, αναπόφευκτα στο άμεσο μέλλον θα οδηγηθεί σε αυτονόμηση και θα καταστεί ένα ανεξάρτητο όργανο συνεργασίας και συσπείρωσης του απανταχού Ελληνισμού, πράγμα που είναι το καλύτερο από κάθε άποψη. Κι αυτό γιατί το κράτος των Αθηνών εκφράζει τον ελλαδισμό και τον εθνικισμό, ενώ η ελληνική διασπορά τον Ελληνισμό και τον οικουμενισμό.

Από γεωπολιτική άποψη η σημερινή ελληνική διασπορά, αγγλόφωνη στην πλειοψηφία της, καθώς και το εμπορικό ναυτικό και το εφοπλιστικό κεφάλαιο που το στηρίζει -άλλο ένα φαινόμενο της διασποράς του Ελληνισμού- είναι μια ζωντανή αλυσίδα που προσδένει σταθερά την Ελλάδα στα συμφέροντα των ναυτικών δυνάμεων της Δύσης.

Η Ελλάδα χωρίς τη διασπορά της, όχι μόνον θα ήταν μια χώρα περιθωριακή και επαρχιακή, αλλά και θ’ αντιμετώπιζε πρόβλημα επιβίωσης. Οι Έλληνες της διασποράς της προσφέρουν το απαραίτητο «οξυγόνο» και της μεταδίδουν τις εμπειρίες τους ώστε ν’ αντιμετωπίσει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

«Δεν ζει ο κορμός χωρίς τα φυλλώματα. Δεν ζει η Ελλάδα χωρίς τους απόδημους Έλληνες», εκθείασε χαρακτηριστικά ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, το ρόλο της ελληνικής διασποράς. Και δεν είχε άδικο. Η διασπορά εξαπέλυσε τον ελληνικό αυτοπροσδιορισμό σ’ ολόκληρο τον πλανήτη μας. Δεν είναι καθόλου υπερβολικό να πούμε ότι χωρίς αυτή το μονοκεντρικό και εθνικιστικό ελλαδικό κράτος θα είχε εξαφανίσει κάθε οικουμενική αξία του ελληνικού πολιτισμού μέσα σ’ ένα ιδεολόγημα φανατισμού και μισαλλοδοξίας!

Στην εποχή μας είναι πολλοί εκείνοι που τρέμουν ακόμη και στο άκουσμα της λέξης παγκοσμιοποίηση, την οποία και τείνουν να δαιμονοποιούν. Αισθανόμενοι τον παραδοσιακό τους ρόλο και τα προνόμια τους ν’ απειλούνται, έχουν την τάση να βλέπουν στην παγκόσμια επικράτηση της δημοκρατίας, της οικονομίας της αγοράς και των οικουμενικών αξιών, την αιτία όλων των δεινών για την ανθρωπότητα, άσχετα αν αυτό που ουσιαστικά τους ενοχλεί είναι μονάχα ο παραγκωνισμός τους, το γεγονός ότι χάνουν τον έλεγχο του «παιχνιδιού». Οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης είναι συνήθως είτε οι μάζες, που είναι βυθισμένες στην άγνοια και χειραγωγούνται εύκολα με τη έντεχνη αξιοποίηση του φόβου και της ανασφάλειας που προκαλεί το άγνωστο μέλλον, είτε κάποιες παραδοσιακές ελίτ, που βλέπουν το ρόλο και την οικονομική τους επιρροή να περιορίζεται. Η ουσία όμως είναι ότι οι εχθροί της παγκοσμιοποίησης μεγεθύνουν τα αρνητικά της και αγνοούν σκόπιμα τα πολλά θετικά της, το σημαντικότερο εκ των οποίων είναι η διάχυση του πλούτου, της οικονομικής ανάπτυξης και των γνώσεων σε πλανητικό επίπεδο. Το διαδίκτυο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πλανητικής διάχυσης πληροφοριών και γνώσεων. Θα αναπτυσσόταν άραγε το διαδίκτυο αν ο κόσμος μας δεν κινούνταν στο ρυθμό της παγκοσμιοποίησης; Μήπως θα ήμασταν όλοι φτωχότεροι, χωρίς την ανεμπόδιστη ροή των κεφαλαίων και των επενδύσεων; «Ο μόνος στόχος των πολέμιων της παγκοσμιοποίησης είναι να διατηρήσουν τους φτωχούς στη φτώχεια τους», έγραψε ο Τόμας Φρίντμαν, γνωστός αρθρογράφος των New York Times, συνοψίζοντας τα ανέντιμα κίνητρα των παραδοσιακών ελίτ που αντιστρατεύονται στην παγκοσμιοποίηση.

Αλλά η παγκοσμιοποίηση ενέχει έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο για τον παραδοσιακό κόσμο, που κυριαρχείται από τα έθνη-κράτη. Αποτελεί ενδεχομένως τον προάγγελο όχι μόνον του τέλους των εθνών-κρατών, αλλά και του τέλους της μόνιμης εγκατάστασης των ανθρώπων, δηλαδή της «πατρίδας»! Και πράγματι η προσκόλληση στην πατρίδα (Motherland), με τη γεωγραφική έννοια του όρου, μοιάζει κάπως αναχρονιστική στην εποχή που τα δίκτυα έχουν τυλίξει μ’ έναν πυκνό ιστό τον πλανήτη μας, εκμηδενίζοντας τις γεωγραφικές αποστάσεις.

Η πατρίδα, η «γενέθλια γη», που είναι απόρροια ενός «γεωργικού πατριωτισμού» που ανάγεται στη νεολιθική εποχή των πρώτων μόνιμων εγκαταστάσεων, θα αμφισβητηθεί έντονα από ένα κύμα παγκόσμιου νομαδισμού ή «κυβερνονομαδισμού» που θα ξεσπάσει τις επόμενες δεκαετίες ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής επανάστασης και της νέας οικονομίας, που θα κάνει τον πλανήτη μας ολοένα και πιο μικρό.

Σύμφωνα με τον Ζακ Αταλί, πρώην διευθυντή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Ανάπτυξη και πρώην συμβούλου του Φρανσουά Μιτεράν, στα επόμενα 20-30 χρόνια ο παγκόσμιος πληθυσμός θα χωριστεί σε τρεις κατηγορίες, που θα έχουν τη μορφή πυραμίδας: «Στην κορυφή της πυραμίδας θα βρίσκονται οι υπερνομάδες, οι οποίοι θα χρησιμοποιούν ελεύθερα και χωρίς κρατική παρέμβαση τις τεχνολογίες για να δημιουργούν και να χειραγωγούν την πληροφορία. Θα είναι οι μόνοι που θα ταξιδεύουν πραγματικά –όχι εικονικά– και ασταμάτητα από τη μια ήπειρο στην άλλη. Θα είναι 200 με 300 εκατομμύρια οι άνθρωποι αυτοί. Στο κάτω μέρος της πυραμίδας θα είναι οι αποκλεισμένοι της κοινωνίας και των τεχνολογιών, οι υπονομάδες, που δεν θα ταξιδεύουν παρά σε αποστάσεις μερικών χιλιομέτρων για να βρουν την τροφή τους. Σε 30 χρόνια σ’ αυτήν την κατηγορία θα ανήκουν περίπου τα 4 από τα 9 δισεκατομμύρια των ανθρώπων. Ανάμεσα στις δυο αυτές κατηγορίες θα βρίσκεται μια μεσαία τάξη που θα ζει ‘’με πληρεξούσιο’’ μέσα στο εικονικό τοπίο, με ακραίες διασκεδάσεις που θα προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες, για να μη σκέφτεται και να μην εξεγείρεται. Αυτοί θα είναι οι εικονικοί νομάδες. Το εικονικό θα αποτελεί πλέον την κανονικότητα, το φυσιολογικό, για τη μεσαία τάξη».

Σε μια παγκόσμια κοινωνία όπου οι «υπερνομάδες» και οι «κυβερνονομάδες» (Cybernomads) θα αποτελούν την υπερκινητική και ευέλικτη άρχουσα τάξη το «σόφισμα της εδαφικότητας», δηλαδή η εσφαλμένη σύνδεση της γης με τον ιδιοκτήτη της, θα αφορά μονάχα τους αποκλεισμένους, τους «υπονομάδες». Θα είναι αυτοί μόνο που θα χρησιμοποιούν τη λέξη πατρίδα, επειδή θα συνεχίσουν να έχουν μόνιμη εγκατάσταση. Όμως, σύμφωνα με το Γερμανό στοχαστή Πέτερ Σλόντερντικ, «όποιος χρησιμοποιεί τη λέξη πατρίδα διεκδικεί το δικαίωμα να μπορεί να ανθίζει σαν φυτό, με ρίζες που θα μεγαλώνουν μέσα στη γη όπου κατοικεί. Φυσικά αυτό το ‘’ζώο με ρίζες’’ είναι ένα φανταστικό υβρίδιο». Με λίγα λόγια ο Σλόντερντικ υποστηρίζει ότι ένας «άνθρωπος με ρίζες» είναι αδύναμος βιολογικά και εκτεθειμένος στα διάφορα έκτροπα της ιστορίας (εθνοκαθάρσεις κ.ά.). Αν για παράδειγμα οι Έλληνες δεν φημίζονταν για την παραδοσιακή τους κινητικότητα και «ρίζωναν» στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, τότε οι αντίπαλοι εθνικισμοί θα τους εξολόθρευαν ή θα τους αφομοίωναν. Το συμπέρασμα είναι απλό: καλύτερα πρόσφυγες παρά νεκροί!

Οι υπερκινητικοί «υπερνομάδες» θα είναι αποδεσμευμένοι από το «σόφισμα της εδαφικότητας», επειδή πατρίδα τους θα είναι όλος ο κόσμος. Θα έχουν ανοσία στον τοπικιστικό εθνικισμό, και θα διαθέτουν πολλαπλά είδη ταυτότητας. Στόχος τους θα είναι η ατομική ολοκλήρωση και ικανοποίηση και το «κυνήγι της ευτυχίας», ακολουθώντας πάντα τη σοφή ρήση των αρχαίων Ελλήνων αποίκων: «Όπου γης και πατρίς».

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ο Ελληνισμός, ως μια ευέλικτη ιστορική πολιτιστική οντότητα που κουβαλάει ένα αρκετά ισχυρό «ανοσοποιητικό» σύστημα, όντας σε μεγάλο βαθμό ήδη αποεδαφοποιημένος, θα προσχωρήσει σταδιακά στην τάξη των «υπερνομάδων», στους οποίους και παραδοσιακά ανήκε. Το τμήμα που θα προσχωρήσει πρώτο θα είναι η πλειονότητα της ελληνικής διασποράς στις αγγλόφωνες χώρες, που αποτελεί και το πιο εξελιγμένο και παγκοσμιοποιημένο τμήμα του Ελληνισμού. Σε λίγες δεκαετίες πάνω από τρία εκατομμύρια αγγλόφωνοι Έλληνες θα ανήκουν στην τάξη των «υπερνομάδων».

Αυτοί οι «υπερνομάδες» αγγλόφωνοι Έλληνες, θα συντελέσουν ώστε να δημιουργηθεί το πρώτο Virtual έθνος στον πλανήτη Γη! Σύμφωνα με τον ελληνοαμερικανό Μιχάλη Δερτούζο, τον «γκουρού» των νέων μέσων επικοινωνίας, οι απανταχού Έλληνες με την καθημερινή επικοινωνία μέσω του διαδικτύου θα διαμορφώσουν σύντομα ένα «εικονικό έθνος», απλωμένο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.

Σύμφωνα με τον πρωτοπόρο ελληνοαμερικάνο καθηγητή του ΜΙΤ η αποτυχία πειθαρχημένων λαών π.χ. οι Ιάπωνες, που με τεράστιες επενδύσεις και ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, προσπάθησαν να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο λογισμικό (software), όπως και η επίσης αποτυχία των κεντροευρωπαίων που, αν και έχουν κάνει αξιόλογες εφευρέσεις, όπως το World Wide Web, έχουν δυσκολία να τις εκμεταλλευτούν και να πλησιάσουν τους Αμερικανούς στη δημιουργία πλούσιου φάσματος προγραμμάτων και συστημάτων πληροφορικής, καταδεικνύει ότι οι «αρετές» των βιομηχανικών λαών, μπορούν κάλλιστα να θεωρηθούν μειονεκτήματα στην πληροφορική εποχή.

Ας δούμε την εξήγηση που δίνει γι’ αυτό ο Μιχάλης Δερτούζος στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του Τι Μέλλει Γενέσθαι:

«Νομίζω ότι οι Ιάπωνες δεν τα κατάφεραν, επειδή πιστεύουν ότι το καρφί που εξέχει πρέπει να χτυπηθεί, ώστε να έρθει στην ίδια περασιά με όλα τα άλλα. Το λογισμικό, όμως, και οι πετυχημένες χρήσεις της πληροφορικής θέλουν τρέλες, ιδιορρυθμίες και εφευρετικότητα, που δε φυτρώνουν εύκολα στον κήπο της ομοιομορφίας. Οι Κεντροευρωπαίοι, που όπως οι Ιάπωνες πέρασαν από τη φεουδαρχική πειθαρχία στο βασιλιά, διακρίνονται κι αυτοί από την αγάπη της ομοιομορφίας, μαζί με κάτι άλλο: τη λατρεία της ακρίβειας και την πίστη ότι, πριν κατασκευαστεί κάτι, πρέπει πρώτα να μελετηθούν όλα τα πιθανά προβλήματα, να ιεραρχηθούν και να διορθωθούν. Τέτοιο σκεπτικό φτιάχνει τέλεια ρολόγια και υλικά προϊόντα ακριβείας. Αλλά δε συμβάλλει στη δημιουργία των άυλων προϊόντων της πληροφορικής, ίσως επειδή αυτά είναι πιο πολύπλοκα και αντιπροσωπεύουν ένα περίεργο μείγμα επιστήμης και τέχνης. Αντί για σχολαστική ακρίβεια, θέλουν γρηγοράδα... και λίγο μπουρδούκλωμα! Ας τελειώσει το πρόγραμμα τώρα, κι ας έχει λίγα σφάλματα (bugs). Χρησιμοποιώντας το θα τα βρούμε, μαζί με άλλα σφάλματα που δεν προβλέψαμε και αλλαγές οι οποίες τώρα που το χρησιμοποιούμε είναι προφανείς, ενώ χθες που το σχεδιάζαμε ήταν αόρατες…

Νομίζω ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε κάποια ανάλογη τάση στην αντιμετώπιση προβλημάτων –με ταχύτητα, μπουρδούκλωμα και διόρθωση– που δε συντελεί, βέβαια, στην ικανότητά μας να συναγωνιζόμαστε τους Ελβετούς στην κατασκευή ρολογιών. Αποτελεί πλεονέκτημα, όμως, στην πληροφορική. Προσθέστε σ’ αυτό την κληρονομιά και την αγάπη που έχουμε στη δόμηση λόγων, στις φιλοσοφικές συζητήσεις, στη λογική, στις σκέψεις και στα σχήματα φαντασίας (αν ήταν έτσι... θα γινόταν έτσι...) και η πανοπλία εργαλείων μας για την πληροφορική γίνεται ακόμα πιο τρανή. Νομίζω ότι έχουμε μια έμφυτη κλίση προς την άυλη πληροφορική, που ξεπερνάει την τάση μας προς την υλική βιομηχανία. Ιδού το εθνικό μας πλεονέκτημα στην Πληροφοριακή Εποχή!»

Ο ρομαντικός ελληνοαμερικανός «γκουρού» του ηλεκτρονικού εμπορίου, ονειρεύεται ομάδες Ελλήνων νέων, χειριστών της πληροφοριακής αγοράς, που θα ζουν στα νησιά, στην ύπαιθρο, με τις οικογένειές τους και θα προσφέρουν από αυτό το ευχάριστο και υγιεινό περιβάλλον τις πληροφοριακές υπηρεσίες τους στις διεθνείς αγορές. Ενώ οι ίδιοι θα βρίσκονται σε κάποιο όμορφο σημείο της Ελλάδας, θα παράγουν και θα συντηρούν λογισμικό για πελάτες τους στο Λος Άντζελες ή στο Τόκιο. Ορισμένοι από αυτούς θα προσφέρουν τηλε-εργασία (γιατροί, λογιστές, συγγραφείς, καλλιτέχνες κ.α.), ενώ άλλοι θα εργάζονται ως τηλε-πωλητές ή θ’ ασχολούνται με τις εφευρέσεις και το σχεδιασμό νέων προϊόντων.

Το αισιόδοξο όραμα του Μιχάλη Δερτούζου αγγίζει και τους απανταχού Έλληνες και τους θέλει συνδεδεμένους σ’ ένα «εικονικό έθνος» πλανητικών διαστάσεων: «Ονειρεύομαι ακόμα τον Ελληνισμό σε όλη την οικουμένη να χρησιμοποιεί τη νέα τεχνολογία της πληροφορικής για να δενόμαστε σφιχτά, ο ένας με τον άλλο, οι Έλληνες της διασποράς συνάμα με τους Έλληνες της Μεσογείου, δημιουργώντας έτσι μια νέα Ελλάδα. Ίσως, με τα χρόνια, αυτή η γεωγραφικά διασπαρμένη αλλά ηλεκτρονικά συνδεδεμένη Ελλάδα μπορεί να πλησιάσει την έννοια ‘’ελληνικό έθνος’’ πιο πιστά από τη σημερινή ελληνική χώρα με τους αναπόφευκτους περιορισμούς γης και πληθυσμού».

Το διαδίκτυο λοιπόν θα διασυνδέσει το αρχιπέλαγος των ελληνικών κοινοτήτων και θα βοηθήσει στη διατήρηση των οικουμενικών στοιχείων της ταυτότητας των Ελλήνων. Οι συχνές επισκέψεις στους ελληνικούς διαδικτυακούς τόπους (Sites) θα τονώνουν και θα κρατούν σε εγρήγορση το ενδιαφέρον των απανταχού Ελλήνων για ζητήματα που αφορούν τον Ελληνισμό. Καθημερινά θα ενημερώνονται για ζητήματα, κυρίως πολιτιστικής και πνευματικής φύσης, που τους ενδιαφέρουν, θα μαθαίνουν νέα από το εθνικό-κράτος (Ελλάδα), θα μοιράζονται τις απόψεις τους και –το σημαντικότερο– θα έρχονται σε επαφή με τη γλώσσα, που είναι και η μόνη πραγματική πατρίδα των ανθρώπων. Όπως έγραψε στην εφημερίδα Το Βήμα (10/01/1993) ο ανοιχτόμυαλος Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Στυλιανός: «Πατρίδα δεν είναι μόνο τα ούτως ή άλλως ρευστά γεωπολιτικά δεδομένα και όρια. Πατρίδα είναι η γλώσσα και τα όσια και ιερά του Γένους, δηλαδή το γενικότερο πολιτισμικό και πνευματικό ήθος, που σε κάνουν ικανό, και υπό πρόσκαιρη εξωτερική δουλεία, να μείνεις κατ’ ουσίαν άρχοντας».

Μέσα από αυτές τις «δικτυακές ζυμώσεις» θα διαμορφωθεί μια νέα ταυτότητα, αυτή του «παγκόσμιου Έλληνα», που θα έχει πατρίδα όλο τον πλανήτη. Για τον Δερτούζο, Έλληνας δεν θα είναι μόνον αυτός του «μετέχει της ημετέρας παιδείας», αλλά κι αυτός που θα επισκέπτεται συχνά τους διαδικτυακούς τόπους του Ελληνισμού και θα συμμετέχει ενεργά σε ζωντανούς «πλανητικούς διαλόγους» με αντικείμενο ζητήματα της πνευματικής ταυτότητας του Έλληνα ως πολίτη πλέον του κόσμου.

Τι θα συμβεί όμως με τους Έλληνες που κατοικούν σήμερα στο έθνος-κράτος που λέγεται Ελλάδα; Σε λίγα μόλις χρόνια ο ένας στους δύο Έλληνες θα έχει πρόσβαση στο δυαδίκτυο και σχεδόν όλοι θα έχουν τη δυνατότητα να μεταναστεύσουν, αν το επιθυμούν, σε διάφορα ελκυστικά σημεία του πλανήτη μας. Υπολογίζω ότι περίπου ένα με δύο εκατομμύρια Ελλαδίτες, χειριστές των πληροφοριών, της τεχνολογίας και γενικώς της νέας οικονομίας, θα προσχωρήσουν στην τάξη των «υπερνομάδων» –το «τζετ-σετ» του μέλλοντος!– μέσα στην επόμενη δεκαετία. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουν τη δυνατότητα της ασταμάτητης μετακίνησης και της επιλογής ενός καλύτερου τόπου εγκατάστασης, αν και οι περισσότεροι από αυτούς θα επιλέξουν να έχουν ως βάση τους την Ελλάδα. Δύο εκατομμύρια Ελλαδίτες και διπλάσιος σχεδόν αριθμός Ελλήνων της αγγλόφωνης διασποράς θα προσχωρήσουν στην ελίτ των «υπερνομάδων», που θα κινούνται ασταμάτητα, καθιστώντας τον πλανήτη μας ένα μεγάλο «χωριό».

Η συντριπτική πλειοψηφία πάντως των Ελλαδιτών, δηλαδή περίπου οκτώ εκατομμύρια, εκτός από τα δύο εκατομμύρια αποκλεισμένων «υπονομάδων» (οι φτωχοί του 21^ου αιώνα), θα αποτελούν τη μεσαία τάξη των «εικονικών νομάδων», που θα είναι εγκλωβισμένοι στον «τεχνητό παράδεισο» των μήντια και της εικονικής ψυχαγωγίας. Γι’ αυτούς πραγματικό θα είναι μόνον το εικονικό: βγήκε στον «αέρα», άρα υπάρχει! Και η ίδια η πραγματικότητα θα έχει υποστεί μια τέτοια συρρίκνωση, ώστε θα έχει καταντήσει ασήμαντη...

Παρ’ όλα αυτά όλοι οι Ελλαδίτες (υπερνομάδες, υπονομάδες και εικονικοί νομάδες) θα έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν με τον απανταχού Ελληνισμό μέσω του διαδικτύου και να συμμετέχουν με τον τρόπο τους στον «πλανητικό διάλογο» των Ελλήνων.

Όσον αφορά τέλος την ίδια την Ελλάδα, ως εδαφικός χώρος, αναμένεται κατά τις επόμενες δεκαετίες να σαρωθεί από μεταναστευτικά κύματα προερχόμενα όχι μόνον από τις φτωχές, μουσουλμανικές κυρίως, χώρες του Νότου, αλλά κι από τις πλούσιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης! Μεταναστευτικά κύματα νεαρών σε ηλικία πληθυσμών από το Νότο και «γκρίζα» κύματα από το Βορρά, θα κατακλύσουν την ελληνική «ζώνη του Ήλιου», προσβλέποντας να καρπωθούν κάποια ψήγματα ευημερίας από τον ελληνικό «παράδεισο» της νέας οικονομίας. Το γεγονός αυτό θα έχει κοσμογονικές επιπτώσεις στη δομή της ελληνικής κοινωνίας που για να επιβιώσει θα αναδιαρθρωθεί προς την κατεύθυνση της πολυπολιτισμικότητας.

Η Ελλάδα του 21^ου αιώνα θα αποτελεί ένα πολύχρωμο, πολυπολιτισμικό λιβάδι, όπου θ’ ανθίζουν πολύ ενδιαφέροντα πολιτιστικά ρεύματα τα οποία και θα ασκούν επίδραση σε πλανητικό επίπεδο. Θα είναι ένας χώρος όπου τα επιτεύγματα της τεχνολογίας θα συνδυάζονται με τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, όπου οι τεχνοκράτες θα είναι ταυτόχρονα κι ανθρωπιστές. Άλλωστε η αρχαία (αρχιπελαγική) Ελλάδα υπήρξε η κοιτίδα του ανθρωπισμού, αλλά και του ορθολογισμού. Και ο Ελληνισμός, με την προσαρμοστικότητα, την ευελιξία, τη φαντασία και την άναρχη μορφή του, καθώς ταιριάζει πιο πολύ στο «γαλαξιακό» μοντέλο και στη χαοτική και πολυσύνθετη φύση του υπερεθνικού κόσμου που ήδη ανατέλλει, θα γνωρίσει μια νέα εποχή αναγέννησης συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην διαμόρφωση του κυρίαρχου πολιτισμικού ρεύματος του 21^ου αιώνα. Αυτό έχει μεγάλες πιθανότητες να συμβεί εφόσον, σύμφωνα με τον γνωστό μελλοντολόγο Αλβιν Τόφλερ, στον αιώνα που ήδη διανύουμε «δε θα υπάρχουν υπερδυνάμεις, αυτοκρατορίες ή μεγάλα κράτη-έθνη αλλά θα κυριαρχούν τα "αρχιπέλαγα" των τεχνολογικά ανεπτυγμένων "κρατών-πόλεων", που θα συνδέονται με πολύπλευρα και πολύπλοκα δίκτυα». Ο κόσμος του 21^ου αιώνα θα είναι άραγε μια πλανητική έκδοση του αρχαιοελληνικού κόσμου της κλασικής περιόδου;